خشک‌شدن هامون و وزش بادهای ۱۲۰ روزه، سیستان را به میدان گرد و غبار و ماسه‌های بادی بدل کرده و زندگی و معیشت مردم را به چالش کشیده است.
به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «خبر نیمروز»، سیستان، این پهنه بادخیز شمال استان سیستان و بلوچستان، سال‌هاست با چالشی نفسگیر روبهرو است؛ چالشی که نه‌تنها خاک زمین‌های کشاورزی را میبلعد، بلکه امید و آرامش مردمش را نیز با خود میبرد.
روزگاری نه‌چندان دور، رود هیرمند از آن‌سوی مرزها جاری می‌شد و تالاب هامون چون نگینی فیروزه‌ای در قلب دشت می‌درخشید. نسیم ملایم صبحگاهی بر مزارع گندم و جو می‌وزید و بادهای ۱۲۰ روزه با همه تندی‌شان، نقشی در خشک‌کردن محصولات و تهویه هوا داشتند. اما اکنون، همان بادها به حاملان گرد و غبار و ماسه‌های بادی بدل شده‌اند؛ پدیده‌ای که حیات این سرزمین را تهدید می‌کند.
خشک‌شدن هامون، کاهش آورد رود هیرمند و ازبین‌رفتن پوشش گیاهی، سبب شده که ذرات خاک و ماسه به‌راحتی در هوا بلند شوند و کیلومترها جابه‌جا گردند. ریزگردهایی که این روزها بر آسمان سیستان سایه انداخته‌اند، دید افقی را به چند متر کاهش می‌دهند، دستگاه تنفسی مردم را آزار می‌دهند و زندگی روزمره را مختل می‌سازند. اما این تنها بُعد ماجرا نیست.
برای کشاورزان، این پدیده به معنای کاهش عملکرد محصولات، نابودی بخشی از زمین‌های زیر کشت و بالارفتن هزینه‌های تولید است. برای خانواده‌ها، یعنی زندگی در خانه‌هایی که حتی درهای بسته هم مانع ورود گردوخاک نمی‌شوند.
سیستانی‌ها سال‌ها با خشکسالی و کم‌آبی ساخته‌اند، اما امروز شدت و گستره بحران، تاب‌آوری بسیاری را به چالش کشیده است. باوجود این، مردم همچنان به آینده چشم دوخته‌اند و از مسئولان انتظار دارند که با احیای منابع آبی، کاشت بادشکن‌ها، و مدیریت علمی خاک، بار دیگر نفس این دیار را تازه کنند.
این گزارش تلاشی است برای شنیدن صدای مردم، نه از پشت میزهای اداری، بلکه از دل گردوغبار، از میان مزارع نیمه‌خشک و کوچه‌هایی که زیر شن مدفون می‌شوند. برای همین، راهی روستا و شهر شدیم تا از زبان یک کشاورز و یک معلم، روایت واقعی ریزگردها و ماسه‌های بادی را بشنویم؛ روایتی که شاید بیش از هر آمار و نموداری، عمق بحران و امیدهای باقی‌مانده را نشان دهد.
طوفان‌های ماسه‌ای نفس سیستان را گرفت
محمد گرگیچ، کشاورز ۵۵ساله روستای محمدشاهکرم، با اشاره به تغییرات شدید اقلیمی در منطقه در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون»، بیان کرد: این بادها در گذشته نعمتی برای تهویه هوا و خشک‌کردن محصولات بودند، اما اکنون تنها خاک و ماسه به همراه دارند. در زمان وقوع ریزگردها، برگ گندم‌ها آسیب‌دیده و گویی با ذرات شن ساییده می‌شوند. گاهی در یک شبانه‌روز، چند سانتی‌متر ماسه روی زمین می‌نشیند و ناچار می‌شوم بخشی از زمین‌های کشاورزی را رها کنم، چراکه محصولی باقی نمی‌ماند. کاهش جریان آب رودخانه هیرمند و خشک‌شدن تالاب هامون، شرایط را به‌مراتب وخیم‌تر کرده است.
وی تأکید کرد: سیستان که روزگاری قطب تولید گندم کشور بود، امروز زیر فشار ریزگردها و ماسه‌های بادی قرار گرفته است. احیای منابع آبی، مدیریت علمی خاک و مشارکت فعال مردم، سه رکن اصلی مقابله با این بحران هستند؛ در غیر این صورت، خاک حاصلخیز منطقه به‌جای مزرعه، در هوا پراکنده خواهد شد.
هامون خشک سیستان خسته
مریم اشترک، معلم ۳۲ساله و ساکن روستای اشترک، در گذشته با خبرنگار ما با بیان تأثیرات این پدیده بر زندگی روزمره اظهار کرد: در روزهای گرد و غبار، مدارس تعطیل می‌شوند و بسیاری از دانش‌آموزان با مشکلاتی مانند سرفه و تنگی نفس مواجه می‌گردند. ماسه‌ها حتی از درز پنجره‌ها وارد منازل می‌شوند و نظافت خانه عملاً بی‌اثر است، چراکه روز بعد دوباره همه‌جا پوشیده از خاک خواهد شد. این گردوغبار همچنین به وسایل برقی آسیب رسانده و موجب افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود.
وی در خصوص راهکار مقابله با این وضعیت افزود: حل این مشکل تنها با گفتگو ممکن نیست؛ باید تالاب هامون احیا شود، درخت‌کاری و نصب بادشکن‌ها در دستور کار قرار گیرد. مردم این منطقه با سختی آشنا هستند، اما باید روزنه‌ای از امید برای آنان باقی بماند.
نهال‌کاری گسترده برای مهار ماسه‌بادی در زهک
روح الله جهانتیغ فرماندار شهرستان زهک در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون»، با اشاره به مشکلات ناشی از پدیده ماسه‌بادی‌ها در این منطقه بیان کرد: شهرستان زهک به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و هم‌جواری با بستر خشک تالاب هامون، سال‌هاست با چالش جدی ماسه‌بادی‌ها مواجه است که این امر علاوه بر تهدید سلامت شهروندان، خساراتی به بخش کشاورزی، راه‌ها و زیرساخت‌ها وارد کرده است.
وی افزود: طی یک سال گذشته و مدتی که ما در خدمت مردم شهرستان زهک هستیم با همکاری دستگاه‌های اجرایی، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و اداره راه و شهرسازی، بیش از ۸۰۰ هکتار عملیات نهال‌کاری و بوته‌کاری در مناطق بحرانی انجام شده است. همچنین بیش از ۲۰ کیلومتر از مسیرهای اصلی و فرعی که در معرض انسداد ناشی از انباشت ماسه بودند، به‌صورت مستمر لایروبی و پاک‌سازی شده‌اند.
۳۰۰ هکتار اراضی بحرانی زیرپوشش مالچ‌پاشی
فرماندار زهک با بیان اینکه تثبیت بیولوژیک و مکانیکی شن‌های روان از اولویت‌های کاری ما است، خاطرنشان کرد: با جذب اعتبارات استانی و ملی، اجرای طرح مالچ‌پاشی در نقاط حساس آغاز شده و پیش‌بینی می‌کنیم تا پایان سال، حدود ۳۰۰ هکتار از اراضی بحرانی تحت پوشش این طرح قرار گیرد. در کنار این اقدامات، نصب بادشکن‌های زنده و غیرزنده در حاشیه روستاهای در معرض خطر نیز در دستور کار است.
مردم زهک در خط مقدم مبارزه با ماسه‌بادی‌ها
وی ادامه داد: ما در بخش اجتماعی نیز با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد، کارگاه‌های آموزشی برای روستائیان برگزار کرده‌ایم تا با روش‌های بومی، مانند کشت گیاهان مقاوم و ایجاد کمربند سبز، در مهار ماسه‌بادی‌ها مشارکت کنند. مشارکت مردم در این زمینه بسیار ارزشمند بوده و نتایج مثبتی به همراه داشته است.
فرماندار در پایان تأکید کرد: مبارزه با پدیده ماسه‌بادی نیازمند یک برنامه مستمر و چندجانبه است. خوشبختانه با هم‌افزایی دستگاه‌ها و همراهی مردم، در سال جاری شاهد کاهش محسوس خسارات ناشی از این پدیده بوده‌ایم و امیدواریم با تداوم اقدامات، شهرستان زهک بتواند از تهدید ماسه‌بادی‌ها به یک فرصت برای توسعه کمربندهای سبز و بهبود شرایط محیط‌زیستی دست یابد.
کشاورزی سیستان در محاصره ریزگردها
غلامرضا آذرسا کارشناس آب و خاک در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون»، بیان کرد: این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و هم‌جواری با دشت‌های خشک و بسترهای بی‌آب، به‌شدت در معرض بادهای ۱۲۰ روزه قرار دارد در زمانی این بادها نقش مهمی در تهویه هوا و خشک‌کردن محصولات کشاورزی داشتند، اکنون به دلیل خشکی بستر هامون و کاهش پوشش گیاهی، به حاملان انبوهی از ذرات معلق و ماسه‌های روان تبدیل شده‌اند.
وی افزود: ریزگردها باعث کاهش شدید کیفیت هوا، افت دید افقی و مشکلات تنفسی در ساکنان می‌شوند، اما اثرات آن بر کشاورزی شاید کمتر دیده شده باشد. این ذرات با نشستن بر سطح برگ گیاهان، فرایند فتوسنتز را مختل کرده و رشد گیاه را کاهش می‌دهند. ماسه‌های بادی نیز با حرکت پیوسته خود، ریشه و ساقه گیاهان را مدفون یا زخمی کرده و خاک حاصلخیز را می‌پوشانند. در بسیاری از مزارع سیستان، به‌ویژه مزارع گندم و جو، خسارت ناشی از این پدیده به حدی است که کشاورز ناچار به رهاکردن زمین می‌شود.
آذرسا خاطرنشان کرد: کاهش آورد رود هیرمند و خشک‌شدن تالاب هامون نقش کلیدی در تشدید این شرایط دارد، نبود رطوبت در خاک، آن را به ذرات ریز و سبک تبدیل می‌کند که به‌راحتی توسط باد جابه‌جا می‌شوند. درگذشته، رطوبت ناشی از هامون و پوشش گیاهی اطراف آن، همچون سپری طبیعی در برابر طوفان‌های ماسه عمل می‌کرد.
راه نجات سیستان احیای هامون و مدیریت آب
وی در ادامه عنوان کرد: احیای تالاب هامون از طریق مدیریت مشترک آب با کشورهای همسایه، کاشت گونه‌های مقاوم به خشکی برای تثبیت خاک، استفاده از بادشکن‌های زنده و مصنوعی در حاشیه مزارع، و آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت خاک. همچنین، اجرای پروژه‌های مالچ‌پاشی بیولوژیک و مدیریت چرای دام می‌تواند به کاهش حرکت ماسه‌های بادی کمک کند.
کارشناس آب و خاک گفت: اگر این اقدامات با برنامه‌ریزی علمی و مشارکت مردم اجرا شود، می‌توان امیدوار بود که سیستان دوباره به سرزمین حاصلخیز گذشته خود بازگردد و نفس کشاورزی در این خطه دوباره تازه شود.
با هم‌افزایی نهادهای دولتی و مشارکت فعال مردم، می‌توان از دل بحران، فرصتی برای احیای سرزمین ساخت. سیستان هنوز می‌تواند نفس بکشد اگر صدای مردم شنیده شود و برنامه‌ریزی‌ها از پشت میزها به دل خاک و باد برسند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار سیستان و بلوچستان گفت: اجرای طرح‌های عملیاتی مقابله با ریزگردهای منطقه سیستان با رویکرد علمی، مدیریتی و منطقه‌ای در دستورکار است تا سلامت و کیفیت زندگی مردم ارتقا یابد و بیشترین مراکز جمعیتی تحت تاثیر اقدامات قرار گیرند.
مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان گفت: توانمندسازی و مشارکت فعال بانوان در مدیریت و برنامه‌ریزی عملیاتی، کارآمدی دستگاه‌ها را افزایش داده و مسیر تحقق اهداف توسعه‌ای استان را هموار می‌کند.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری سیستان و بلوچستان گفت: انتظار داریم متناسب با نقش و عملکرد گمرکات سیستان و بلوچستان، سهم دقیق این استان در آمار و درآمدهای گمرکی لحاظ و جایگاه واقعی آن در اقتصاد ملی نمایان شود.
تولید سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه نخست امسال از کاهش ۱۲ درصدی تولید در مقایسه با مدت مشابه پارسال حکایت دارد یعنی در مجموع معادل ۵۶ هزار و ۱۲۲ دستگاه خودرو کمتر تولید کردند.
امام‌جمعه نیمروز گفت: در هفته گذشته ائمه جمعه منطقه سیستان در سفر به اصفهان دیدارهای جداگانه‌ای با استاندار، مسئولین و کلیه مدیران ادارات تابعه، اندیشکده حکمرانی دانشگاه اصفهان، شهرک علمی تحقیقاتی و شرکت‌های دانش بنیان برای جذب سرمایه‌گذار در منطقه سیستان داشتیم .
مدیر جهاد کشاورزی زاهدان از پایان برداشت پسته از سطح پنج هزار هکتار از باغ‌های این شهرستان خبر داد و گفت: پیش‌بینی می‌شود چهارهزار و ۶۷۰ تن پسته از این باغات برداشت شده باشد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با تأکید بر نقش هم‌افزایی دولت و بخش خصوصی، این همدلی را عامل اصلی رشد شاخص‌های تولید، فروش و توسعه فعالیت‌های معدنی در استان دانست.
رئیس‌جمهور در دیدار مدال‌آوران ورزش کشتی گفت: شما می‌توانید با رفتار و منش‌تان الگوی جوانان کشور باشید. اکنون دنیا ما را تحت فشار قرار داده تا تسلیم شویم، اما تسلیم‌شدن در وجود ما نیست و تا پای جان برای ایران خواهیم ماند و سر فرود نخواهیم آورد.
.jpg)
