وی افزود: شرایط اجتماعی جامعه ایران به علت سرکوب ۱۵ خرداد، در خفقان، سکوت و سکون قرار گرفت. نارضایتی‌ها زیر زمینی و نهانی ادامه پیدا کرد. اما واکنش امام خمینی ره، بسیار سخت و تاریخی بود و اعلام کرد که این لایحه سند بردگی ملت ایران است. تصویب این لایحه به پایه اصلی استکبارستیزی و مبارزه بانفوذ آمریکا تبدیل شد. آن هم به‌گونه‌ای که به یکی از ارکان اصلی انقلاب اسلامی تبدیل شد.
کاپیتولاسیون؛ بذر انقلاب اسلامی در دل جامعه ایران
این استاد تاریخ مفاد اصلی لایحه کاپیتولاسیون به شرح ذیل تصریح کرد: این لایحه در ۲۱ مهر ۱۳۴۳ در دو مجلس ایران به تصویب رسید. بر اساس این قانون، نظامیان آمریکایی و خانواده‌هایشان، خارج از صلاحیت دادگاه‌های ایران بودند؛ لذا هر جرمی که مرتکب می‌شدند، دادگاه‌های ایران حق محاکمه نداشتند. باید در آمریکا محاکمه شوند.
امامداری خاطرنشان کرد: این لایحه ضربه مهلکی به استقلال و عزت ملی ایران وارد کرد زیرا دادگاه‌های ایران قانون خود را در برابر گروهی خارجی نمی‌توانستند اجرا کنند و این لایحه به یک عده آمریکایی امتیاز فراقانونی داد و خارجی‌ها بالاتر از ایرانیان قرار گرفتند، چون آمریکایی‌ها در برابر دادگاه‌های ایران مصونیت پیدا کردند، با خیال راحت دست به هر خلافی می‌زدند، این لایحه دست‌نشاندگی حکومت پهلوی را به‌خوبی آشکار کرد؛ لذا به همین دلیل است که امام (ره) از آن به‌عنوان سند بردگی ایران یاد می‌کند.
وی ادامه داد: آمریکا در تصویب لایحه کاپیتولاسیون نقشی مستقیم داشت زیرا رسماً از دولت پهلوی خواست که این قانون را برای مستشاران نظامی و غیرنظامی و خانواده‌هایشان به رسمیت بشناسد.
این استاد تاریخ عنوان کرد: امام خمینی (ره) از طریق مجراهای مجلس و اخبار سیاسی از تصویب این لایحه باخبر شد. زیرا اگر چه مخفیانه به تصویب رسید، اما یک سند رسمی بود و دیگر اینکه نمایندگان از موضوع آگاهی داشتند و در محافل سیاسی بازگو می‌شد و در میان مردم پخش شد. این جا بود امام خمینی ره به‌تندی موضع‌گیری کردند. زیرا این قانون نقض آشکار حاکمیت خدا و اسلام بود و از منظر امام خمینی (ره) قانون‌گذاری مخصوص خداست، و لذا قوانین باید بر اساس شرع اسلام باشد، نقض کامل استقلال و عزت ملی بود، وابستگی پهلوی به آمریکا آشکار و تأیید شد، امام (ره) در اجرای وظیفه به‌عنوان یک مرجع دینی، در برابر تهاجم آشکار به اسلام و میهن سکوت نکرد.
وی اظهار کرد: شجاعت امام خمینی (ره) در برابر حکومت پهلوی بازتاب گسترده و عمیقی پیدا کرد؛ بازتاب سیاسی آن، دیوار خفقان شکست و وابستگی پهلوی آشکار شد؛ امام گفتمان ضد استعماری به وجود آورد و مبارزه با استبداد و استعمار را آغاز کرد و بازتاب دینی آن این بود که امام (ره) نقش سیاسی روحانیت را احیا کرد، نظریه ولایت‌فقیه را به مردم معرفی کرد، اتحاد دین و سیاست را در اسلام به مردم معرفی کرد، نفوذ اجتماعی روحانیت را افزایش داد و بیداری اسلامی را بنا نهاد.
امامدادی تأکید کرد: حکومت پهلوی در برابر موضع‌گیری‌های امام خمینی (ره) واکنش شدیدی نشان داد و امام (ره) را تبعید کرد زیرا مشروعیت حکومت پهلوی به خطر افتاد، وابستگی پهلوی افشا و آشکار شد، پهلوی تحمل صراحت و شجاعت را نداشت، امام (ره) بی‌پروا شخص شاه را زیر سؤال برد، امام (ره) با شجاعت و صراحت کلام خود حکومت پهلوی را بی‌اعتبار کرد، امام (ره) با مخالفت خود، منشوری از استقلال و عزت ایران را به نمایش گذاشت و به این طریق، توانایی نه گفتن، عدالت‌خواهی، هوشیاری در برابر استعمار نو، اتکا به خویشتن و خودباوری را نهادینه کرد.
نه گفتن به سلطه؛ میراث ماندگار امام برای نسل امروز
وی گفت: روحیه استقلال‌طلبی و عزت‌خواهی امام (ره) را در سیاست امروز به روش‌های اقتصاد مقاومتی که پایه استقلال کشور است، دیپلماسی عزتمند و قدرتمند توسط دیپلمات‌ها، تقویت قدرت دفاعی و امنیتی کشور، عدالت‌خواهی داخلی و مبارزه با فساد، گسترش و نهادینه‌کردن فرهنگ استقلال‌طلبی می‌توان تداوم داد؛ تبعید امام (ره) به ترکیه ضربه سختی به جنبش اسلامی وارد کرد اما اعتراضات خاموش نشد و مردم به همراه علما واکنش نشان دادند.
این استاد تاریخ ادامه داد: یادآوری روز تبعید امام (ره) به هویت انقلابی و روحیه استقلال‌طلبی ملت ایران قدرت می‌دهد و تقویت می‌کند و به این طریق حافظه تاریخی ملت ایران زنده و به‌روز نگه می‌دارد، غرور ملی و خودباوری را تقویت می‌کند، منجر به تجدید میثاق با ارزش‌های می‌شود و وحدت و انسجام ملی را در پی دارد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: موضع‌گیری قاطع امام خمینی (ره) در برابر کاپیتولاسیون، برای سیاست‌مداران امروز ایران درس‌هایی دارد که شامل اولویت عزت ملی، شفافیت و پاسخگویی در تصمیم‌گیری‌های کلان، هوشیاری در برابر اشکال نوین کاپیتولاسیون پنهان، اتکا به خدا و مردم، به‌عنوان پشتوانه اصلی، در برابر فشارهای دشمن، قاطعیت و صراحت در دفاع از منافع ملی است.
احمدرضا طاهری عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خبرنیمروز»، بیان کرد: در اوایل دهه ۱۳۴۰، ایران از نظر سیاسی و اقتصادی به آمریکا وابسته شده بود. حکومت پهلوی برای جلب حمایت آمریکا، توافق‌نامه‌ای برای همکاری اقتصادی و نظامی با آن کشور امضا کرد. به دنبال این توافق، شاه امتیازات ویژه‌ای به مستشاران آمریکایی داد که زمینه‌ساز تصویب لایحه کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ شد. یعنی اتباع خارجی اگر در ایران جرمی مرتکب شوند، دادگاه‌های ایران حق رسیدگی به پرونده آنها را ندارند و باید در کشور خودشان محاکمه شوند. این قانون، در واقع نوعی تحقیر و سلب استقلال قضایی ایران بود.
وی افزود: ایران پیش‌تر در دوره قاجار و در قرارداد ترکمانچای چنین امتیازی را به روسیه داده بود، اما در سال ۱۳۴۳ دوباره آن را برای آمریکایی‌ها برقرار کرد و مستشاران آن کشور از مصونیت کامل قضایی برخوردار شدند.
استعمار نوین در پوشش مصونیت قضایی
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین بخش این لایحه، اعطای مصونیت قضایی به مستشاران نظامی آمریکایی و خانواده‌هایشان در ایران بود. بر اساس آن، اگر یکی از آنان در ایران مرتکب جرم می‌شد، دادگاه‌های ایران اجازه رسیدگی نداشتند و پرونده باید در آمریکا بررسی می‌شد. این قانون در عمل به معنای نقض استقلال و بی‌اعتبار کردن دستگاه قضایی کشور بود و نوعی تحقیر ملی برای ایرانیان به شمار می‌رفت.
وی گفت: آمریکا برای حفظ منافع خود در ایران، حکومت پهلوی را وادار کرد قانونی بگذراند که آنها را فراتر از حاکمیت ملی ایران قرار دهد. این قانون زمینه‌ساز نفوذ بیشتر مستشاران نظامی، اقتصادی و فرهنگی آمریکا در ایران می‌شد.
طاهری ادامه داد: برخی از نمایندگان مجلس که از مفاد آن آگاه شده بودند، موضوع را به علما و بیت امام خمینی در قم رساندند؛ بنابراین، امام خمینی از طریق شبکه ارتباطی گسترده و مردمی خود در تهران و قم از جزئیات لایحه آگاه شدند و چون آن را توهین آشکار به استقلال و عزت ملت ایران می‌دانست، علیه آن موضع گرفت.
وی تصریح کرد: ایشان این قانون را فروختن استقلال و عزت ملت ایران دانستند و آن را بزرگ‌ترین خیانت دولت و مجلس معرفی کردند. امام خمینی گفتند این لایحه نشانه‌ای از استعمار نوین و نفوذ کامل آمریکا در ایران است. امام از شاه خواست که در خدمت آمریکا نباشد و به اسرائیل نزدیک نشود. امام خمینی این قانون را نه فقط مسئله‌ای سیاسی، بلکه تهدیدی برای اسلام و هویت دینی مردم دانستند.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: سخنان امام در زمانی ایراد شد که مردم جرأت نداشتند از شاه انتقاد کنند. این افشاگری در میان روحانیان، طلاب و مردم مذهبی موجی از تحسین، هیجان و بیداری پدید آورد؛ لذا بسیاری از روحانیون متوجه شدند که مبارزه باید به نهضتی مردمی و فراگیر تبدیل شود. این رویداد مشروعیت سیاسی حکومت را به‌شدت تضعیف می‌کرد. نام امام در سراسر کشور و حتی در میان غیرروحانیان، به‌عنوان نماد مقاومت شناخته می‌شد.
وی گفت: نشان می‌داد که ایران عملاً تحت سلطه آمریکا است و از طرفی حکومت پهلوی نمی‌خواست این موضوع در سطح عمومی مطرح یا برجسته شود، چرا که موجب گسترش اعتراض مردمی می‌شد؛ لذا، کم‌رنگ کردن یا حذف چهره‌ای که به رهبر ملی – دینی تبدیل شده بود از برنامه‌های رژیم پهلوی بود. شاه، امام خمینی را دیگر تنها یک مرجع دینی نمی‌دانست؛ بلکه آن را به‌عنوان یک تهدید جدی علیه حکومت خود در نظر می‌گرفت و تصور می‌کرد که تبعید، راهی برای خاموش‌کردن امام و تفکر وی است.
طاهری اظهار کرد: می‌توان گفت که بذر انقلاب اسلامی از همان سال ۱۳۴۳ در دل جامعه کاشته شد.افشاگری امام باعث شد مردم احساس تحقیر ملی کنند، زیرا قانون کاپیتولاسیون استقلال کشور را نادیده گرفته بود. مردم در برخی از شهرهای بزرگ اعتراض کردند. بسیاری از علمای قم و دیگر حوزه‌ها، علی‌رغم ترس از ساواک و سرکوب، از موضع امام حمایت کردند. حمایت علما و همراهی مردم، قدرت امام را در رهبری نهضت اسلامی تثبیت کرد و این رویداد را به یک جنبش ملی و مذهبی گسترده تبدیل کرد.
وی تصریح کرد: مهم‌ترین پیام برای نسل امروز این است که مردم ایران نگذارند هیچ قدرت خارجی بر سرنوشت ملت ایران تسلط پیدا کند و مقابل استبداد بایستند. نسل جوان باید هوشیار باشد و ارزش استقلال را بداند. هر مسئله‌ای که حقوق مردم ایران را نادیده بگیرد با آن باید مقابله کرد و باید در برابر نابرابری، بی‌عدالتی و قانون‌گریزی کسانی که قدرت دارند بایستند و سکوت نکنند. نسل جدید باید جرأت بیان حقیقت و دفاع از اصول اخلاقی و ملی را داشته باشد.
طاهری تأکید کرد: ما نیازمند رعایت دو موضوع هستیم یک، انسجام داخلی بین گروه‌ها و نخبگان و نهادهای مهم سیاسی و مذهبی و اجتماعی تا در برابر چالش‌های داخلی و خارجی مقاوم باشیم؛ دو، نیاز است روی میهن‌پرستی کار اساسی ایجاد شود. عشق و علاقه به وطن و میهن می‌تواند مسیر را برای توسعه همه‌جانبه فراهم کند.
افشاگری امام خمینی (ره) علیه لایحه تحقیرآمیز کاپیتولاسیون
وی گفت: کاپیتولاسیون نماد وابستگی و تحقیر ملی بود و افشاگری امام نشان داد که ملت می‌تواند در برابر سلطه خارجی مقاومت کند. یادآوری آن به نسل امروز می‌آموزد که حفظ استقلال کشور ارزشمند و ضروری است و نباید آن را به‌راحتی واگذار کرد. مرور آن، نسل امروز را ترغیب می‌کند که در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی مسئولانه و آگاهانه شرکت کنند.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: امام خمینی (ره) نشان داد که هیچ مصالح کوتاه‌مدت سیاسی نباید منافع و استقلال کشور را قربانی کند. مسئولان باید هر تصمیم اقتصادی، سیاسی یا نظامی را با معیار حفظ استقلال و عزت ملی بسنجند و اجازه ندهند وابستگی خارجی و منافع گروهی و سیاسی، منافع ملی را تضعیف کند.
وی در پایان گفت: هر مقام و مسئول ایرانی وظیفه اخلاقی و قانونی دارد که در برابر فساد، وابستگی یا ظلم سکوت نکند و پاسخگوی نسل حاضر و آینده باشد. تصمیم‌گیرندگان می‌بایست با مردم و نخبگان هم‌صدا عمل کنند و از طریق مشارکت اجتماعی مشروعیت و پایداری تصمیمات خود را تضمین کنند.
ماجرای تصویب لایحه کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ را می‌توان نقطه‌ای تعیین‌کننده در تاریخ معاصر ایران دانست؛ رخدادی که چهره واقعی وابستگی حکومت پهلوی به قدرت‌های خارجی را آشکار کرد و وجدان بیدار ملت ایران را به واکنش واداشت. اعتراض شجاعانه و تاریخی امام خمینی (ره) به این قانون، سبب شد تا روحیه مقاومت و استقلال‌طلبی در میان مردم و نخبگان جان تازه‌ای بگیرد و بنیان فکری نهضتی را بگذارد که سال‌ها بعد در قالب انقلاب اسلامی به ثمر نشست.
انتهای خبر/
