از سوی دیگر، سابقه مصرف سنتی گیاهان دارویی در میان مردم منطقه و وجود بازار مصرف داخلی و خارجی، نقش مؤثری در گسترش کشت این گیاهان داشته است؛ توسعه صنایع تبدیلی، بازاررسانی و صادرات این محصولات نیز در سال‌های اخیر مورد توجه نهادهای متولی قرار گرفته است.
فرصت‌های اقتصادی گیاهان دارویی در سیستان و بلوچستان
محمد بلوچ کشاورز گیاهان دارویی بمپور در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون» بیان کرد: کشت گیاهان دارویی در سیستان و بلوچستان از حدود پنج سال پیش شروع شد و دلیل اصلی آن، کاهش منابع آب و ناکارآمدی کشت‌های سنتی مثل گندم و جو بود؛گیاهان دارویی مثل چای ترش، آلوئه‌ورا، رزماری و حنا به دلیل نیاز آبی پایین، جایگزین مناسبی شناخته شدند.
وی افزود: در ابتدا، آشنایی با این نوع کشت محدود بود. آموزش‌های اولیه از طریق جهاد کشاورزی انجام شد؛ بذر و نهال توسط نهادهای دولتی در اختیار کشاورزان قرار گرفت و از همان سال اول مشخص شد که میزان بهره‌وری این محصولات در مقایسه با کشت‌های معمولی، به‌خصوص در شرایط اقلیمی سیستان و بلوچستان بیشتر است.
کشاورز گیاهان دارویی بمپور گفت: با افزایش سطح زیر کشت، تقاضا برای آموزش‌های فنی در زمینه‌های خشک‌کردن، نگهداری، و بازاریابی هم بالا رفت و برخی کشاورزان به‌صورت گروهی اقدام به ساخت فضاهای ساده برای خشک‌کردن محصولات کردند؛ هدف اصلی، حفظ کیفیت و جلوگیری از افت ارزش محصول در بازار بود.
وی تصریح کرد: در حال حاضر، تعداد قابل توجهی از کشاورزان در روستاهای اطراف به کشت گیاهان دارویی مشغول هستند. سطح زیر کشت در حال افزایش است و تنوع گونه‌ها نیز بیشتر شده. بازار مصرف این محصولات عمدتاً در شهرهای بزرگ‌تر سیستان و بلوچستان و بعضاً برای صادرات به جنوب کشور است.
کشاورز گیاهان دارویی بمپور ادامه داد: چالش‌های موجود در این مسیر شامل نبود تجهیزات فرآوری، ضعف در بسته‌بندی استاندارد، و وابستگی به واسطه‌ها برای فروش است. البته تلاش‌هایی برای رفع این مسائل مثل آموزش بازاریابی، معرفی شرکت‌های خریدار و ارائه وام‌های کم‌بهره برای خرید تجهیزات در حال انجام است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در مجموع، کشت گیاهان دارویی در منطقه به‌عنوان یک الگوی اقتصادی مناسب در حال گسترش است. مصرف آب کمتر، بازده اقتصادی بالاتر و قابلیت انطباق با شرایط اقلیمی منطقه از دلایل اصلی این روند هستند. کشاورزان محلی نیز با آگاهی بیشتر نسبت به گذشته، در حال برنامه‌ریزی برای توسعه کشت و ورود به فرآوری اولیه محصول هستند.
زهرا شه‌بخش کارآفرین گیاهان دارویی ایرانشهر در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون» بیان کرد: فعالیتم را از سال ۱۳۹۸ با کشت گل‌گاوزبان در یک زمین اجاره‌ای نیم هکتاری شروع کردم؛ در ابتدا فقط هدفم فروش فله‌ای بود، اما خیلی زود متوجه شدم که بازارِ اصلی در فرآوری و بسته‌بندی نهفته است.
وی افزود: دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت از طریق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زاهدان باعث شد با روش‌های خشک‌کردن صنعتی، کنترل آفات بدون سم، و مدیریت کیفیت آشنا بشم و سرمایه اولیه از طریق تسهیلات اشتغال روستایی با نرخ بهره پایین تأمین شد.
کارآفرین گیاهان دارویی ایرانشهر گفت: در سال دوم، علاوه بر گل‌گاوزبان، به کشت آلوئه‌ورا و رزماری هم ورود کردم. هم‌زمان، یک فضای ۶۰ متری برای خشک‌کردن گیاهان به‌صورت بهداشتی ایجاد کردیم.
وی ادامه داد: از سال ۱۴۰۰ که برند سبزینه بلوچ به ثبت رسید محصولات را با بسته‌بندی‌های ساده و قابل قبول به فروشگاه‌های گیاهان دارویی در زاهدان، بم و بندرعباس عرضه کردیم؛ افزایش فروش به ما اجازه داد نیروی کار ثابت جذب کنیم؛ در حال حاضر ۱۲ نفر به‌صورت مستقیم در مجموعه کار می‌کنند، اکثر آنها زنان سرپرست خانوار هستند.
کارآفرین گیاهان دارویی ایرانشهر تصریح کرد: نمونه‌برداری‌هایی برای اندازه‌گیری خواص دارویی محصولات انجام دادیم و هدف این است که در آینده بتوانیم گواهی‌های علمی برای ترکیبات گیاهی بگیریم تا امکان صادرات فراهم شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: ما صرفاً تولیدکننده نیستیم، هدف ما ایجاد زنجیره ارزش از مزرعه تا بازار است.
رشد چشمگیر کشت گیاهان دارویی در سیستان و بلوچستان
حسین جهانتیغی مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون» بیان کرد: استان پهناور سیستان و بلوچستان به دلیل تنوع اقلیمی و شرایط مساعد، گستره وسیعی از گونه‌های گیاهی دارویی را در عرصه‌های طبیعی و زراعی خود جای داده است، به طوری که برخی از گیاهان ارزشمند دارویی، به صورت اندمیک و انحصاری صرفاٌ در سیستان و بلوچستان دیده می‌شود.
وی افزود: کم توقع بودن این گیاهان، سازگاری آنها با انواع تنش‌ها و شرایط سخت محیطی حاکم بر اقلیم سیستان و بلوچستان، ارزش قابل توجه اقتصادی و نیز قابلیت اشتغال‌زایی در زیربخش‌های مختلف تولید، بسته‌بندی، بازاررسانی و صنایع تبدیلی، آنها را به گزینه‌ای مطلوب جهت گنجاندن در الگوی کشت مناطق مختلف استان تبدیل نموده است.
مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان گفت: در سال زراعی قبل، سطح زیر کشت گیاهان دارویی سیستان و بلوچستان حدود ۷ هزار هکتار و میزان تولید آنها حدود ۳۶ هزار تن بوده است که دو محصول حنا و چای ترش، محصولات شاخص سیستان و بلوچستان به لحاظ سطح زیر کشت و تولید محسوب می‌شوند.
وی اظهار کرد: حنا سابقه کشت طولانی در منطقه بلوچستان داشته و بسیاری از منابع علمی، بلوچستان و غرب هندوستان را زیستگاه اصلی و مرکز پیدایش این گیاه ارزشمند ذکر کرده‌اند؛ در حال حاضر نیز حنا با سطح زیر کشت و تولید به ترتیب ۴ هزار هکتار و ۱۸ هزار تن برگ خشک، مقام نخست را در بین گیاهان دارویی زراعی سیستان و بلوچستان به خود اختصاص داده است.
مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان ادامه داد: مردم سیستان و بلوچستان از قدیم الایام برای اهداف مختلف درمانی و بهداشتی از گیاهان دارویی موجود در طبیعت استفاده می‌کرده‌اند و بر همین اساس طب سنتی ارزشمند و کهنی در این سرزمین شکل گرفته است؛ در حال حاضر نیز مصرف گیاهان دارویی و ادویه‌ای در سیستان و بلوچستان بسیار متداول است که تعدّد عطاری‌ها در گوشه و کنار خیابان‌ها و گذرگاه‌ها موید این موضوع است.
وی تأکید کرد: کشت و کار گیاهان دارویی در استان، سابقه‌ای طولانی دارد که خوشبختانه با توجه به سازگاری بالای این دسته از گیاهان با شرایط اقلیمی سیستان و بلوچستان، وجود بازار مصرف مناسب و ارزش اقتصادی خوب، سطح زیر کشت آنها در حال افزایش است.
مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان ادامه داد: میزان تولید برخی از گیاهان دارویی، فراتر از نیاز سیستان و بلوچستان است و بر همین اساس به استان‌های دیگر و حتی خارج از کشور صادر می‌شود که از آن جمله می‌توان حنا، وسمه و چای ترش را نام برد؛ محصولات حنا و وسمه تولیدی سیستان و بلوچستان از گذشته‌های دور توسط بازرگانان استان‌های یزد و کرمان خریداری و پس از آسیاب و بسته‌بندی در نقاط مختلف کشور توزیع و نیز به کشورهای مختلف از جمله کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، آسیای میانه و سایر نقاط صادر می‌شده است.
وی تصریح کرد: کشاورزان عامل اصلی توسعه گیاهان دارویی در سیستان و بلوچستان بوده و خواهند بود. البته نقش توسعه صنایع تبدیلی و زیر بخش بازرگانی را نباید از نظر دور داشت؛ اکثر گیاهان دارویی، پس از فرآوری، قابلیت مصرف پیدا می‌کنند که این مقوله نیازمند توسعه صنایع وابسته است.
مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان گفت: در خصوص گیاهان دارویی، توسعه صنعتی مقدم بر توسعه زراعی است که البته بهترین حالت آن است که خود کشاورزان، مؤسسان و گردانندگان واحدهای صنعتی مربوطه نیز باشند و از ارزش افزوده قابل توجه آن بهره‌مند شوند.
وی افزود: سازمان جهاد کشاورزی مخصوصاً طی چند سال اخیر اقدامات مؤثری را در راستای توسعه و ترویج گیاهان دارویی برداشته است که می‌توان برگزاری دوره‌های متعدد آموزشی، برگزاری اردوهای آموزشی با هدف بازدید کشاورزان از مراکز تولیدی و صنعتی استان‌های پیشرو، توزیع سالانه مقادیر قابل توجهی بذر و نهال گونه‌های دارویی بین کشاورزان، اجرای طرح‌های پایلوت متعدد جهت ارزیابی قابلیت کشت و کار گیاهان دارویی سودآور در نقاط مختلف سیستان و بلوچستان، مشارکت در تأسیس و تجهیز کارگاه‌های خانگی و نیمه صنعتی اسانس و عرق گیری گیاهان دارویی و نیز کارگاه‌های حناسایی، تأمین ماشین آلات تخصصی کشت و کار گیاهان دارویی و غیره را نام برد.
سیستان و بلوچستان؛ گنجینه‌ای از گونه‌های دارویی بومی
مجری گیاهان دارویی و زینتی سیستان و بلوچستان در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به وسعت قابل توجه و به تبع آن تنوع اقلیمی سیستان و بلوچستان، گونه‌های متعدد گیاهان دارویی در نقاط مختلف سیستان و بلوچستان مورد کشت و کار قرار می‌گیرد که اهّم آنها شامل حنا، چای ترش، وسمه، زیره سبز، گوار، آلوئه‌ورا، مورینگا، رازیانه، گشنیز، شنبلیله، کارلا، آپونتیا، نعناع، فلفل قرمز و اکالیپتوس است.
سیستان و بلوچستان با بهره‌مندی از تنوع اقلیمی، گونه‌های گیاهی بومی، و سابقه مصرف سنتی، ظرفیت قابل‌توجهی در توسعه این حوزه دارد. سطح زیر کشت و میزان تولید در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته و محصولات شاخصی مانند حنا، چای ترش و آلوئه‌ورا جایگاه ویژه‌ای در بازار داخلی و صادراتی یافته‌اند.
اقدامات حمایتی نهادهای دولتی، از جمله آموزش‌های تخصصی، تأمین نهاده‌ها، اجرای طرح‌های پایلوت و توسعه صنایع تبدیلی، نقش مؤثری در ارتقاء بهره‌وری و ایجاد اشتغال ایفا کرده‌اند. همچنین، ورود کارآفرینان محلی به فرآوری و بسته‌بندی محصولات، گام مهمی در جهت ایجاد زنجیره ارزش و افزایش سهم بازار این محصولات محسوب می‌شود.
با وجود چالش‌هایی نظیر کمبود تجهیزات فرآوری، ضعف در بسته‌بندی استاندارد و وابستگی به واسطه‌ها، روند توسعه کشت گیاهان دارویی در استان مثبت ارزیابی می‌شود. استمرار حمایت‌های فنی و مالی، توسعه زیرساخت‌های صنعتی و تقویت بازاررسانی، می‌تواند زمینه‌ساز تثبیت جایگاه سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید گیاهان دارویی کشور باشد.
انتهای خبر/
